NİLÜFER GÖLE, GÜNDELİK YAŞAMDA AVRUPALI MÜSLÜMANLAR’DA BATILI ÜLKELERDEKİ MÜSLÜMANLARIN GÜNDELİK YAŞAMINA VE BUNUN AVRUPA’DA NASIL YANSIMALARI OLDUĞUNA ODAKLANIYOR.
Sosyoloji üzerine akademik kariyer yapmış olan Nilüfer Göle’nin Mühendisler ve İdeoloji, Modern Mahrem, İslamın Kamusal Yüzleri, Melez Desenler, İç İçe Girişler: İslam ve Avrupa, Seküler ve Dinsel: Aşınan Sınırlar adlı kitapları toplum bilimleri üzerine çalışanlar için dikkat çekici çabalar olarak hafızalarda kayıtlı.
Kamusal alan, çoğul moderniteler, küresel meydan hareketi ve sekülerizm konularında araştırma yapan Nilüfer Göle, yeni kitabı Gündelik Yaşamda Avrupalı Müslümanlar’da batılı ülkelerdeki Müslümanların gündelik yaşamına ve bunun Avrupa’da nasıl yansımaları olduğuna odaklanıyor. Göle bu araştırmasını 2009-2013 yılları arasında Paris Sosyal Bilimler Akademisi’nden araştırmacı ve doktora öğrencilerinden oluşan bir ekiple gerçekleştirmiş. Bu zaman zarfında Toulouse, Saraybosna, İstanbul, Londra, Cordoba, Oslo, Viyana gibi yirmi bir farklı Avrupa kentinde “kamusal ihtilaf” haritası oluşturmuş. Bu harita doğrultusunda cami inşaatı, kutsalın mefhumu, başörtüsü, helal kesim gibi ihtilaflı konuların ortaya çıktığı alanlarda o mekâna bizzat gidip olaya karışmış veya bundan etkilenmiş kişiler ile mülakatlar yapmış ve tartışma grupları oluşturmuş. Yirmi bir Avrupa kentinde gerçekleştirilen bu çalışma dilsel farklılıklara ve ulusal özgürlüklere rağmen İslam ile ilgili olayların benzer dinamiklere sahip olduğunu gösteriyor.
CHARLİE’DEN ÖNCE/SONRA TOPLUM İNŞASI
Charlie Hebdo olayından on beş gün önce araştırmasını bitiren Göle, eserinin önsözünde Avrupalı Müslümanların yaşadığı zorlukların anlaşılması için bazı ampirik ve kavramsal anahtarlar sunarak bu elim olayı da incelemiş, göz ardı edilemeyecek gerçekliklere ışık tutmuş. Bunun ötesinde son yirmi beş yıl içerisinde İslam kaynaklı toplumsal uyuşmazlıkların dinamiğiyle yeni bir Avrupa anlayışının ortaya çıktığına da değiniyor. Buna sebep olan faktörlerin ise; 1989’da Şeytan Ayetleri yazarı Salman Rushdie’ye karşı çıkarılan ölüm fetvası, 2004’te Submission/Teslimiyet filminin yönetmeni Hollandalı Teo Van Gogh’un suikasta kurban gitmesi, 2005’te Hz Muhammed’in karikatürlerinin bir Danimarka gazetesinde yayınlanması ve son olarak Charlie Hebdo vakasının da kamusal ihtilafların şiddetini giderek arttırdığını vurguluyor. Buna bağlı olarak geçmişe nazaran artık sorunun Müslümanların namaz kılmaları, oruç tutmaları, sünnet vs gibi ritüellerden kaynaklı olmadığını aslında en büyük sorun yaratanın mevcudiyetleri olduğuna dikkat çekiyor. Gerçekleşen bu saldırıların ise günlük yaşamda süreli kutuplaşmaya sebebiyet verdiğini ortaya koyuyor. Bunun yanı sıra bu olaylara karşı bireylerin tekilliklerini ifade etme açısından yapılan yürüyüşler sayesinde farklılıklarıyla bir arada bulunanların yeni bir toplum inşa ettiğini de gözler önüne seriyor.
İSLAM ETRAFINDA YENİ DÜNYA
Göle, önsözden sonra çalışmasını yine farklı bir perspektiften incelemeye tabi tutuyor ve Avrupa’nın ortasında İslâm etrafında bilinen “yeni dünya”yı halı dokuma zanaatına benzetiyor. Hatta bunun üzerine şu örneği veriyor okura“Kamusal ihtilaflar etrafında farklı etnik kökene, farklı dini inançlara ve farklı siyasi kanaatlere sahip aktörlerin yüzleri ve sesleriyle ilmek ilmek, düğüm düğüm bir halı gibi dokunuyordu Avrupa. İşte tüm bu renkli ipliklerin düğümlerinin tekrarlanmasıyla oluşan motiflerden bir Avrupa kompozisyonu çıkıyordu ortaya.”
Kitapta “İslama “Girmek Yasak”, “Sıradan Müslümanlar”, “İhtilaflı Namaz Mekanları”, “Suskun Minareler, Şeffaf Camiler”, “Kutsal, Sanat ve Şiddet”, “Örtünme ve Aktif Azınlıklar”, “Şeriatı Ne Yapmalı?”, “Helal Yaşam Tarzları”, “Yahudi İmleci” ve sonuç bölümü “Müslümanların Avrupa Sahnesine Çıkışı” şeklinde başlıklar halinde Avrupa’daki Müslümanların yaşantısı üzerine değerlendirmeler yapılıyor.
İHTİLAFLI NAMAZ
Göle, kamusal alanda namazın farklı bir boyut kazandığını din ve vicdan özgürlüğü haklarının işlevini yitirdiğini ise Paris ve Almanya’da gerçekleşen iki farklı olay üzerinden anlatıyor: “Paris’te 2000’li yıllarda caminin iç mekânının yetersizliği yüzünden cemaat dışarıya taşar, her cuma namaz süresince yol trafiğe kapanır, seccadeler serilir. Bu olay Marine Le Pen tarafından “işgal” niteliği taşıdığı söylenerek gündeme taşınır. İlk etapta siyasetçilerin çoğu tarafından kınanır ve “kamusal alanın gasp edilmesi laiklik prensibiyle bağdaşmaz” denilerek sokakta namaz yasaklanır. 2007 yılında ise Almanya’da bir lise öğrencisi öğle ve ikindi namazlarını okulun koridorlarından birinin tenha bir köşesine çekilerek kılar bazen de küçük bir grup ona eşlik eder. Okul namazı yasaklar ve öğrenci bu olayı mahkemeye taşır. Dört yıllık mücadele sonunda okulun dinsel tarafsızlığın garantisi olması gerektiği vurgusuyla okulda namaz kılınması yasaklanır. Alınan kararlar kamusal alanda –bireysel ve kolektif- farklı biçimlerde ortaya çıkan namazı yasaklamak için ibadet özgürlüğünden feragat pahasına ileri sürülmüştür. Böylece İslam’ın kamusal alandaki görünürlüğü toplumsal tartışmaların merkezi haline gelir.
Kolektif ve uzun soluklu bir araştırma olan kitap, Müslümanların Avrupa’daki varlığına dair bir umut tutanağı gibi. Medyatik, edebi veya siyasi ihtilaflar çerçevesinde Müslümanlar bu kitap aracılığıyla seslerini duyurmaya çalışmış. Ayrıca eseri detaylı bir şekilde incelediğimizde Göle, Fransız romancı Michel Houellebecq ile İtalyan gazeteci Oriana Fallaci’nin nefret dolu söylemlerinin yarattığı yankıyı, Hasan el Benna’nın torunu, Avrupa’da İslam’ın savunucusu Tarık Ramazan’ın ne kadar rağbet gördüğünü ve gençlerin de mülakatlar sonucu Ramazan’ın yazılarına atıflarda bulunduğunu, Ayan Hirsi Ali’nin laik Müslümanların sesini temsil ettiğini dile getirmiş. Söylemeden geçmeyelim bu eserden yola çıkarak muazzam bir kitap listesi yapmak mümkün: Michel Houellebecq-Soumission, Orhan Pamuk-Öteki Renkler, Erving Goffman-Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu, Tarık Ramazan- Avrupada Müslüman Olmak gibi… Keyifli Okumalar…
Gündelik Yaşamda Avrupalı Müslümanlar
Nilüfer Göle
Metis Yayınları
(Star Gazetesi Kitap Eki 2015 yılı Kasım sayısında yayınlanmıştır.)
